Józef Mackiewicz – specjalista od spraw niewygodnych.

przez Maria Legieć

Dnia 30 czerwca 2021 Sejm RP ustanowił rok 2022 rokiem Józefa Mackiewicza.

Obok niego - „patronami roku 2022” są jeszcze: Maria Grzegorzewska, Maria Konopnicka, Ignacy Łukasiewicz, Józef Mackiewicz, Wanda Rutkiewicz, Józef Wybicki. oraz Romantyzm Polski. Te wybitne postacie oraz epoka – określiły bowiem nasza narodową tożsamość.

W uchwale tej (Druk 1351) przypomniano, że Józef Mackiewicz urodził się w Petersburgu, natomiast dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził na Wileńszczyźnie. W dokumencie obficie przywołano dokonania literackie pisarza. Wspomniano nie tylko jego pierwszy zbiór nowel oraz reportaży „Bunt rojstów”, ale także największe dzieła autora: „Droga donikąd”, „Karierowicz”, „Nie trzeba głośno mówić” czy „Sprawa pułkownika Miasojedowa”. W uchwale wymieniono rolę reportażu „Ponary-baza” (wydane w Rzymie), opowiadającego o niemieckich mordach na Żydach, który został wydany także w Rzymie, oraz  wymieniono pierwszą książkę o sowieckim ludobójstwie na Polakach  „The Katyń Wood Murders”, wydana w 1951 r. dla anglojęzycznych odbiorców.

Jego życiorys jest bogaty i skomplikowany, tak jak epoka, w której przypadło mu żyć - w czasach dwóch wojen światowych, ogromnych przeobrażeń politycznych i społecznych. Urodził się 1 kwietnia 1902  w Petersburgu, w polskiej rodzinie o tradycjach patriotycznych, której majątek został skonfiskowany za udział w powstaniach przeciwko Rosji. Jako siedemnastoletni gimnazjalista zgłosił się na ochotnika na wojnę z bolszewikami. Mając 36 lat przeszedł na prawosławie w proteście przeciwko likwidowaniu cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie. Od jesieni 1939 do wiosny 1940 – redagował w Wilnie antysowieckie czasopismo „Gazeta Codzienna”. Potem, gdy Wilno było „niemieckie”, był autorem kilku artykułów w niemieckim „Gońcu Codziennym”, co stało się powodem do oskarżenia go przez władze AK o kolaborację z okupantem. Z tego powodu skazano go na karę śmierci, którą jednak szybko anulowano.

W maju 1943 roku, po odkryciu przez Niemców w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów - na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych Mackiewicz, wraz z ponad 50-cioma Polakami udał się do Katynia jako świadek ekshumacji polskich oficerów, potem exhumacji polskiej inteligencji, Żydów i Romów w Ponarach.

3 czerwca 1943 roku w "Gońcu Codziennym", gazecie założonej przez Niemców w Wilnie, ukazał się wywiad z Mackiewiczem. - Wywiad został zatytułowany "Widziałem na własne oczy".

W roku 1944 rozpoczyna się tułaczka Poety. W lipcu wyjeżdża z Warszawy. Przez Mediolan, Rzym, Londyn przedostaje się w 1955 roku do Monachium, gdzie wraz z żoną, poetką Barbarą Toporską pozostaje do końca życia. Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia, żona odeszła 20 czerwca 1985 roku. Prochy ich spoczywają w Londynie.

Spis jego powieści jest tak ogromny, że autorka zdecydowała się na wymienienie niektórych tylko tytułów: „Prawda w oczy nie kole (najpewniej w r. 1943), „Optymizm nie zastąpi nam Polski, 1944, „Azerbejdżan” (pod pseudonimem "Jusup Jancza") 1946 , najważniejsze dzieło: „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” z przedmową gen. Władysława Andersa w 1948, „Katyń – Ungesühntes Verbrechen” 1949, „Zwycięstwo prowokacji” 1962, „Pod każdym niebem” (zbiór opowiadań) 1964, „Lewa wolna” (powieść) 1965, „Nie trzeba głośno mówić” (powieść) 1969, „W cieniu krzyża” 1972, „Droga Pani” 1984  - uwaga: książka zawiera teksty Józefa Mackiewicza oraz jego żony, Barbary Toporskiej, przemilczanej polskiej poetki, tak jak on zakazanej, „Fakty, przyroda i ludzie” 1984, „Ściągaczki z szuflady Pana Boga” (wybór opowiadań) 1989, „Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary“, 1997, „Bulbin z Jednosielca”. Opowiadania i artykuły z lat 1922–1936”. 2001 - „Okna zatkane szmatami”. Opowiadania i artykuły z lat 1937–1938” 2002. W roku 2003 ukazał się spis jego reportaży z lat 1939-1949 pt. „Nudis verbis”. Ostatnio, w 2022 r. – Dom Spotkań z Historią wydał zbiór „Wielka Niewiadoma. Listy do i od różnych osób”.

Już ten powierzchowny wykaz tytułów daje obraz wszechstronności zainteresowań, nietuzinkowości tematów i ogromnej płodności twórczej. W warstwie faktograficznej, o którą Mackiewicz szczególnie dbał, przedstawiał życie mieszkańców pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego na tle przełomowych wydarzeń historycznych i odwoływał się do tradycji wielonarodowej I Rzeczypospolitej. Od strony artystycznej były to teksty łączące fakty z fikcją literacką, zawierające znakomite opisy przyrody i mistrzowskie przedstawienie psychologicznych motywów działania bohaterów powieści. Stworzył oryginalny model powieści fabularno-dokumentalnej,  epicko przedstawiający obraz rzeczywistości. Za te walory literackie w roku 1971 prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski odznaczył Józefa Mackiewicza Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, a trzy lata później Wydział Języków i Literatur Słowiańskich Uniwersytetu w Kansas wysunął jego kandydaturę do literackiej Nagrody Nobla. Kandydatura zyskała poparcie grona rosyjskich uczonych i działaczy emigracyjnych

W PRL twórczość Józefa Mackiewicza była zakazana i niemal niedostępna. O jego publicystyce politycznej, o wielkości jego twórczości można się było w tamtym czasie dowiedzieć tylko z wykładów wspaniałego znawcy literatur współczesnych - profesor Ireny Sławińskiej (pierwsza kobieta-profesor uniwersytecki po II wojnie, przyszła z Uniwersytetu Batoreana Vilnensis) na Katolickim Unwersytecie Lubelskim, jeżeli ktoś studiował tam filologię polską, jak autorka tego artykułu.

Ale na niskiej znajomości twórczości Józefa Mackiewicza wśród szerszej publiczności w Polsce, zaważyła jeszcze jedna kwestia. Mackiewicz był pisarzem bezkompromisowym, co powodowało, że nie ulegał modom ani naciskom. W swoich poglądach był niezmienny. A były to poglądy z zakresu polityki, kultury, oceny postaw osób i zdarzeń. W Jego powieściach, pisanych z rozmachem godnym Tołstoja, nie da się znaleźć bogoojczyźnianego sentymentalizmu lub banału. Mackiewicz szukał z uporem prawdy, był przekonany, że: „Tylko prawda jest ciekawa”. Niczego nie powielał, nie upiększał, nie krzepił serc, wręcz przeciwnie – rozdrapywał rany, burzył mity.

Twórczość Józefa Mackiewicza zyskała wielu miłośników jego kunsztu pisarskiego. Nawet Czesław Miłosz, który w zasadzie nie był wielbicielem tego Pisarza – wypowiedział się o nim w paryskiej „Kulturze” (1955), recenzując powieść „Drogi donikąd” w ten sposób: „Proszę uszanować Wilnianina!” (...) W tej powieści (w „Drodze do nikąd”- przyp. autorki)  autor wykazuje zdumiewający dar operowania realiami z codziennego życia małych ludzi. Żaden z prozaików rezydujących w Polsce nie potrafi tak jak on tworzyć postaci kilkoma pociągnięciami pióra, i to bez psychologizmów, prawie bez opisu, pokazując gest, westchnienie, splunięcie”.

Józef Mackiewicz był ortodoksyjnym antykomunistą. Komunizm - to było dla niego „zło absolutne”. Jego mottem są słowa: „Przeciw komunie nawet z diabłem” oraz: „Z komunistami nie można rozmawiać, ich trzeba zabijać”.  Dlatego był przekonany, że dla walki z tym złem powinno się poświęcić narodowe uczucia i patriotyczne sentymenty. Krytykował wszystkich i wszystko, co jego zdaniem było próbą znalezienia kompromisu z tą zbrodniczą  ideologią. Nie omijał nawet autorytetów i instytucji, np. posoborowej polityki Watykanu ("Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy”). Papieżowi Janowi Pawłowi II i Prymasowi Wyszyńskiemu czy „Solidarności” zarzucał stawianie na „pogodzenie świata z międzynarodowym komunizmem”. Można mieć pewność, że patrzył na komunizm oczyma świadka największych zbrodni XX wieku: był jak już wiemy (powyżej pisano) , na miejscu zbrodni w lesie katyńskim, gdy w maju 1943 za zgodą władz podziemnych wykorzystał zaproszenie Niemców do Katynia na ekshumację oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów. Widok ten nosił w sobie przez resztę swojego życia.

Niestety stało się tak, że publicystyka polityczna doprowadziła do całkowitego wyeliminowania Mackiewicza z polskiego życia emigracyjnego. Za granicą przemilczany, w Polsce powojennej zakazany,  – typowy los człowieka, pisarza, myśliciela, którego poglądy są zbyt odważne, zbyt niekonwencjonalne. Sam pisarz tak się o sobie wyraził: „Nienawidzę nacjonalizmu i szowinizmu. (...) Każdą ciasnotę poglądów czy to narodowych czy partyjnych uważam za raka na ciele ludzkości. (...) Czy to będzie „Deutschland über alles”, czy „Polska über alles”- jest dla mnie jednako wstrętne”.

Dobrze więc się stało, że Sejm II RP przywrócił pamięć tego wielkiego Pisarza, wielkiego Polaka, uznając uniwersalne wartości jego prozy literackiej, jego całego, bogatego dorobku, wytrwale wspierającego idee niepodległości Polski, wolności i przyjaznego współistnienia ludów Europy Środkowo-Wschodniej. Uczynił Józefa Mackiewicza symbolem oporu przeciwko komunizmowi.

P.S. Józef Mackiewicz powraca na Litwę!

W dniach 20 – 21 stycznia 2017 roku na Litwie odbyła się konferencja przybliżająca postać Józefa Mackiewicza: Motto konferencji: „Józef Mackiewicz będzie nam przyświecał jako człowiek, który zawsze stawał po stronie prawdy, przeciwko kłamstwu”. Bo: „Tylko prawda jest ciekawa!” - jak mówił Mackiewicz.

Polska delegacja złożona z parlamentarzystów rozpoczęła wizytę od odwiedzenia domu Józefa Mackiewicza w podwileńskim Czarnym Borze, w którym pisarz mieszkał przed II wojną światową. Odsłonięto tam kamień pamiątkowy przed domem, w którym mieszkał Pisarz. Przy wsparciu finansowym Senatu RP i Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie dom ten został odrestaurowany. Następnie złożono wieńce pod znajdującym się nieopodal pamiątkowym głazem. W Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyły się dyskusje polskich i litewskich historyków poświęcone postaci słynnego pisarza. Pod tablicą na domu, w którym w latach 1907 – 1921 mieszkali bracia Józef i Stanisław Cat Mackiewiczowie złożono wieńce i kwiaty.

Podczas konferencji prelegenci z Polski i Litwy mówili o Józefie Mackiewiczu jako o pisarzu, myślicielu politycznym, jako o antykomuniście i antynacjonaliście, a także jako o przyrodniku. Wskazywano, że myśli i idee Józefa Mackiewicza dzisiaj są bardzo aktualne, chociaż on sam „jest postacią przemilczaną”, a „warto go odkrywać na nowo nie tylko na Litwie, ale też w Polsce”.

W języku litewskim wydane zostały dwie książki Józefa Mackiewicza.

Powrót Józefa Mackiewicza na Litwę jest symboliczny, bo jego prochy nadal pozostają w Londynie” -  Na tej konferencji pojawił się pomysł wystąpienia z polsko-litewską inicjatywą sprowadzenia do Wilna prochów Józefa Mackiewicza i jego żony Barbary Toporskiej, gdyż ostatnią wolą Mackiewicza było spoczęcie w Wilnie, kiedy już Wilno wyzwoli się spod komunizmu. Ten warunek został spełniony.

Mackiewicziana”  żywe  ślady w Polsce

  • od 2002 roku przyznawana jest w Warszawie nagroda literacka imienia Józefa Mackiewicza, opatrzona ulubioną dewizą pisarza: “Jedynie prawda jest ciekawa”
  • w roku 1996 w Telewizji Polskiej po raz pierwszy wyemitowano film dokumentalny „Jedynie prawda jest ciekawa”, poświęcony Józefowi Mackiewiczowi (reżyseria Robert Kaczmarek, scenariusz Włodzimierz Bolecki).
  • w roku  2007 powstał film „Errata do biografii – Józef Mackiewicz” w reżyserii Grzegorza Brauna – jeden z cyklu filmów dokumentalnych odsłaniających nieznane, przemilczane bądź zafałszowane fakty z biografii polskich pisarzy.

https://quotepark.com/pl/cytaty/385099-jozef-mackiewicz-jedynie-prawda-jest-ciekawa/

Rok 2022 - Rokiem Józefa Mackiewicza - Archiwum Akt Nowych w Warszawie (aan.gov.pl)

Na Litwie konferencja przybliżająca postać Józefa Mackiewicza | dzieje.pl - Historia Polski

Rok 2022 - rokiem Józefa Mackiewicza - pisarza i przeciwnika totalitaryzmów - Scena Kultury

Rok 2022 rokiem Józefa Mackiewicza - RepublikaPolonia.pl

Wróć

Wydarzenia

> Kwiecień 2023 >
Nie Pon Wto Śro Czw Pią Sob
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30