Tadeusz Kantor w Caracas

przez Justyna Zuń-Dalloul

W Caracas, stolicy Wenezueli, Szkoła Teatralno-Muzyczna Petare, wystawiła spektakl oparty na „Umarłej klasie” Tadeusza Kantora.

Spektakl nosi tytuł „Klatka”. Jest to – jak twierdzą jego autorzy- wyraz zafascynowania i spotkanie z filozofią, sztuką oraz życiorysem Tadeusza Kantora, który w latach 80-tych ubiegłego wieku,  dwukrotnie przebywał w Wenezueli w ramach Miedzynarodowych Spotkań Teatralnych, pokazując „Wielopole, Wielopole” i „Umarłą klasę”.

Reżyserami spektaklu są: Viana Preti, Armando Diaz i Gabriel Torres. Jako artystka zaproszona, występuje baletnica, Laura Fragier. Aktorzy: to młodzież ze Szkoły Teatralno – Muzycznej „Petare”, która swoją nazwę zawdzięcza usytuowaniu w centrum historycznym najbardziej niebezpiecznej dzielnicy Caracas, o nazwie Petare.

Szkoła , a zarazem teatr „Petare”, powstały  w 2011 roku. Jej twórcy pragnęli zaproponować młodzieży tej jednej z najniebezpieczniejszych dzielnic, alternatywną formę spędzania czasu, rozwój oraz poszerzenie horyzontów. Liczba zabójstw w tej dzielnicy przewyższa liczbę urodzeń. W miejscach takich jak Petare, młodzież jest narażona zarówno na bycie ofiarą przestepców, jak też na wejście w świat przestępczości. Remedium okazał się śpiew, taniec i teatr, a w tym nieoceniona i uniwersalna spuścizna artystyczna naszego Tadeusza Kantora.

Poznawanie dorobku Tadeusza Kantora, zarówno dla młodzieży, jak i dla reżyserów, okazało się wyzwaniem, a zarazem spotkaniem z prawie nieznaną w Wenezueli formą ekspresji oraz zaproszeniem do przekształcenia szkoły i do dania skupionej przy niej młodzieży jak i społeczności slumsowej dzielnicy Petare, nowego spojrzenia na życie, teraźniejszość i przyszłość. Okazało się, że alternatywą w Wenezueli może być właśnie sztuka Tadeusza Kantora. Przyznali to na spotkaniu informacyjnym z dziennikarzami, reżyserzy i młodzi artyści spektaklu „Klatka”.

Jak do tej pory, Szkoła Teatralno Muzyczna Petre dała trzy przedstawienia „Klatki” , inaugurując tym samym rok 2018. Jak informują twórcy spektaklu,  jest on owocem ich badań nad twórczością Tadeusza Kantora. Spektakl skierowany jest przede wszystkim do publiczności od 14 roku życia, która żyjąc w Wenezueli , kraju będącym w stanie zagrożenia humanitarnego, staje przed wielorakimi sytuacjami wymagającymi odporności osoby dorosłej.

Jak już wspomnieliśmy, szkoła funkcjonuje w Caracas, w dzielnicy Petare. Jest finansowana przez gminę Sucre Zaczynano od warsztatów twórczych, w których uczstniczyło zaledwie kilkoro dzieci. Obecnie szkoła kształci ponad 90 uczniów. Prawie wszyscy mieszkają w dzielnicy Petare.

Propagowanie twórczości Tadeusza Kantora w Wenezueli , popiera ambasada Polski w Caracas. Artysta przebywał dwukrotnie ze swoimi przestawieniami w tym kraju, jednakże nie zachowały się żadne nagrania, choc podobno jego spektakle były rejestrowane.

Przypomnijmy, że artysta urodził się w 1915 roku we wsi Wielopole, a zmarł w wieku 75 lat , dnia 8 grudnia 1990 roku w Krakowie. Nie zdążył wystawić swojej ostatniej sztuki „Dzisiaj są moje urodziny”, której premiera odbyła się już po jego śmierci.

*  *  * 

W tym miejscu warto przypomniec za Wikipedią,  ciekawy zyciorys artysty, który był synem Mariana Kantora i Heleny z Bergerów. Urodził się w 1915 na plebanii katolickiej, gdzie jego matka mieszkała od dzieciństwa wraz z owdowiałą matką Katarzyną, przyrodnią siostrą proboszcza i dziekana podrzeszowskiej wsi Wielopole, księdzem Józefem Radoniewiczem.

Po I wojnie światowej (1914–1918), ojciec artysty, Marian Kantor , nie wrócił do Wielopola; opuścił rodzinę i zamieszkał na Górnym Śląsku z inną kobietą. Helena Kantor w 1921 wraz z Tadeuszem i jego starszą siostrą Zofią ze względu na śmierć wuja, księdza Radoniewicza, przeniosła się do Tarnowa, gdzie Tadeusz rozpoczął naukę w IV klasie (poprzednie klasy odbył w Wielopolu) Szkoły Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim.

W latach 1925-1933 pobierał nauki w Gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie. Podczas lata 1932 zaprzyjaźnił się z ks. Julianem Śmietaną, dla którego później, w latach trzydziestych, wykonywał liczne prace malarskie w kościele parafialnym.

W październiku 1934 zapisał się na Wydział Malarstwa Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych do pracowni prof. Władysława Jarockiego. W tym czasie fascynowała go twórczość związanego z Krakowem Stanisława Wyspiańskiego. Równocześnie z malarstwem studiował malarstwo dekoracyjne i teatralne u prof. Karola Frycza, dyrektora teatrów krakowskich.

W czasie wojny został w Krakowie zarabiając na życie jako malarz pokojowy. 12 grudnia 1939 złożył egzamin końcowy u prof. Frycza. W czasie, gdy ukrywał się w okolicach Wielopola, wykonując prace malarskie w kościele w Nockowej, dowiedział się o aresztowaniu ojca (8 grudnia 1940), który został przewieziony do Oświęcimia w pierwszych transportach z Tarnowa i zginął w obozie Auschwitz-Birkenau 18 marca 1942.

Wraz z kolegami ze studiów , Kantor  stworzył podziemny Teatr Niezależny. Próby odbywały się w domu Ewy Jurkiewicz – pierwszej żony Kantora. W 1945 podjął pracę kierownika malarni w krakowskim Starym Teatrze oraz zapisał się na kurs scenografii w Studio Teatralnym prowadzonym przez Andrzeja Pronaszkę, który obok Frycza stał się dla niego drugim idolem. W listopadzie 1946 roku wraz z Marią Jaremą brał udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki Współczesnej w paryskim Musée d'Art Moderne. Podróż ta znacząco odbiła się na jego twórczości do tego stopnia, że gdy objął stanowisko profesora malarstwa w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Krakowie, rozpoczął swoją pracę od ataków na tradycjonalizm, co zaowocowało udziałem w wielu ważnych wystawach nowej sztuki. Kariera Kantora jako pedagoga została przerwana w 1949, ponieważ ówczesne władze wprowadziły przejęte z ZSRR zasady realizmu socjalistycznego oraz przypuściły atak na nowoczesną sztukę, którą uprawiał. Znalazł zatrudnienie jako scenograf w Państwowych Teatrach Dramatycznych realizując scenografie głównie dla Starego Teatru, gdzie pracował do 1961.

W 1955 jako jeden z dziesiątki polskich artystów (Tadeusz Brzozowski, Maria Jarema, Adam Marczyński, J. Maziarska, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Erna Rosenstein, Jerzy Skarżyński, Jonasz Stern) zaprotestował przeciwko realizmowi socjalistycznemu wystawą 9 Malarzy w Domu Plastyków. Wystawa ta była zapowiedzią powstania Grupy Krakowskiej II. Do 1961 działał jako malarz biorąc udział w wystawach w Nowym Jorku i w Europie m.in. w Paryżu, Sztokholmie, Düsseldorfie, Hamburgu, czy Göteborgu oraz jako scenograf, współtwórca teatru Cricot 2 i organizator życia artystycznego w Polsce jako pierwszy prezes Grupy Krakowskiej. Od tego czasu brał udział w wielu wystawach na całym świecie oraz organizował spektakle teatralne otrzymując za swoją działalność szereg nagród i odznaczeń.

Od 1945 do 1961 żoną Tadeusza Kantora była Ewa Jurkiewicz, 10 kwietnia 1961 ożenił się z Marią Stangret. Zmarł nagle po skończeniu próby spektaklu Dzisiaj są moje urodziny 8 grudnia 1990 w Krakowie.

Do najsłynniejszych jego prac należą: Dziennik z podróży, Człowiek i stół, Niebezpieczne odwrócenie i Powrót do domu rodzinnego, cykl ambalaży, a także głośne przedstawienia teatralne Umarła klasa i Wielopole, Wielopole. O sztuce Wielopole, Wielopole opowiadającej o rodzinnym mieście Kantora, Franco Quadri napisał: „Kantor połączył w tym przedstawieniu polski mikrokosmos z męką Chrystusa, a Wielopole stało się własnością całego świata”.

Jego pierwsze obrazy i fascynacje teatrem pochodzą z okresu studiów i czasu II wojny światowej. Podczas okupacji Kantor stworzył konspiracyjny Teatr Niezależny, w którym wystawiał dla zaufanej publiczności repertuar narodowy, m.in. Balladynę Juliusza Słowackiego i Powrót Odysa Stanisława Wyspiańskiego. W twórczości artysty malarstwo i teatr były nierozdzielne. W pierwszych latach powojennych tworzył obrazy bliskie surrealizmowi. Jako malarz zamilkł, kiedy władze PRL zaczęły wprowadzać socrealizm w sztuce i dopiero w 1955 wystawił prace pochodzące z tego okresu. W 1957 włączył się w najnowsze poszukiwania sztuki światowej, nawiązując w serii obrazów do informelu. Równocześnie prowadził teatr Cricot 2. Wystawiał sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza, a później własne. Przekonany, że „sztywne, uświęcone tradycją granice między sztukami należy znieść”, działał w różnych dziedzinach poza malarstwem i teatrem: organizował happeningi w tym najbardziej znany Panoramiczny happening morski, tworzył „obiekty sztuki”, które często były fragmentami scenografii do przedstawień oraz obrazy, w których fragmenty malowane występują razem z gotowymi przedmiotami znalezionymi.

Podczas wielu podróży po świecie stykał się z nowymi trendami w sztuce, a po przyjeździe do kraju rozwijał swoje obserwacje. Był jednym z pierwszych artystów uprawiających informel, konceptualizm, happening; zaszczepił te kierunki w polskiej sztuce.

W 1955 grupa plastyków, krytyków i teoretyków sztuki pod kierownictwem Kantora założyła teatr Cricot 2. Pierwszą premierą grupy (1956) była Mątwa według Witkiewicza. Już w tym przedstawieniu Kantor zastosował elementy dla jego przedstawień charakterystyczne – aktorzy poruszający się niczym kukły, technika gry utrzymana w charakterze niemego filmu.

W kolejnym przedstawieniu – Cyrk według Kazimierza Mikulskiego (malarza i członka zespołu) – Kantor posłużył się ambalażem; opakował czarną materią aktorów, co pozbawiło ich oraz przedmioty właściwego im kształtu, przemieniło w jednolitą materię. Kolejnym krokiem był „teatr informel”: poddający się przypadkowi, teatr automatyczny. W przedstawieniach W małym dworku według Witkacego aktorzy traktowani byli na równi z przedmiotami, pozbawieni indywidualności. Kantor poszukiwał właściwej formy dla swych scenicznych wypowiedzi powołując „teatr zerowy”, którego ideą było pozbawienie przedstawienia akcji, dzianie się („Wariat i zakonnica” według Witkacego z 1963).

Poszukiwania takie doprowadziły Kantora do rodzącego się wówczas na świecie happeningu. W 1965 odbyły się pierwsze polskie happeningi: Cricotage i Linia podziału, a dwa lata później List oraz Panoramiczny happening morski.

„Teatr śmierci” był ostatnim nurtem w twórczości teatralnej Kantora. Powstały wówczas spektakle: Umarła klasa, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści, Nigdy już tu nie powrócę oraz spektakl, którego premiera odbyła się już po śmierci artysty – Dziś są moje urodziny. We wszystkich tych spektaklach motywem głównym była śmierć, przemijanie, pamięć. W wielu przedstawieniach Kantor uczestniczył bezpośrednio jako obecny na scenie „mistrz ceremonii”, który, niczym dyrygent, nadawał akcji odpowiednie tempo i rytm, kiedy trzeba interweniując w jej przebieg. Lesław Czapliński w swoich analizach Umarłej klasy oraz Wielopola, Wielopola postawił tezę, że są one ukształtowane na podobieństwo formy muzycznej zrealizowanej w tworzywie pozadźwiękowym, mimo że same cytaty muzyczne odgrywają w nich istotną rolę.

Wróć

Wydarzenia

> Kwiecień 2018 >
Nie Pon Wto Śro Czw Pią Sob
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30